در انتظار رویت خورشید
احمد زمانى
ولادت
بامـداد جمعه, پانزدهـم شعبان 255 هجرى قمرى, دوازدهمیـن اختـر آسمـان امـامت و ولایت حجه بـن الحسـن المهدى(عج) در خـانه امـام عسکـرى(ع) در شهر (سامرا) دیـده به جهان گشـود. مادرش نرجـس, ریحانه, سوسـن و صیقل خـوانده مى شد. آن یادگار الهى حجت, قائم, خلف صالح, صاحب الزمان و بقیه الله لقب گرفته است و مشهورتـریـن لقبش حضرت (مهدى) است.
ایـن مولود مسعود دو غیبت دارد; نخست غیبت صغرى, که 69 سال طول کشیـد و بعد از شهادت امام عسکـرى(ع) در سـال 260هـ .ق (زمان 6 سالگـى حضرت) آغاز شـد و تا سال 329هـ .ق (زمان درگذشت آخـریـن نایب خاصـش (على بـن محمد سیمرى)) ادامه یافت. پس از آن, غیبت کبرى آغاز شد که از سال 329هـ .ق تا کنـون استمرار یافته است و پـایـانـش بـر کسـى جز خـداونـد آشکار نیست.
امیرمومنان(ع) فرمـود[ :امام] غایب ما دو غیبت خـواهـد داشت که یکـى طـولانى تر از دیگرى است. در دوران غیبت او, تنها کسانـى در اعتقاد به امامتـش پایدار مـى ماننـد که داراى یقینـى استـوار و معرفتى کامل باشند.
در انتظار مهدى(ع)
از بـاورهـاى عمـومـى جهان اسلام, به ویژه جـامعه تشیع, اعتقـاد به مهدویت و آمـدن مصلحـى بزرگ است. آن که تلاشهاى شبـــانه روزى دیگـر مصلحان و مشعلـداران هـدایت را به ثمر مـى رسانـد و انسان گرفتار کج رویها و دلخـوشـى هاى زودگذر و اضطراب و دودلـى و حیرت را نجات مى بخشد. به راستـى انتظار وجـود چنیـن نجات بخشـى دلهاى مرده را زنده مـى کنـد و مردم را از نـومیدى, که بزرگتریـن مشکل روانـى قرن معاصـر است, رها مى سازد. پیامبـر گرامـى اسلام چنیـن انتظار مثبت و سـازنـده اى را عبـادت و بنـدگـى خـداونـد سبحـان بـرشمـرده, مـى فـرمایـد: افضل اءعمال امتـى انتظار فـرج الله ـ عزوجلـ; برترین و والاترین کارهاى امت مـن داشتـن امید و تلاش در راستاى فـرج الهى است. و امیـرمـومنان علـى بـن ابـى طالب(ع) نیز فرموده: انتظروا الفرج و لاتیاءسوا مـن روح الله فان احب الاعمال الـى الله ـ عزوجل ـ انتظار الفرج; شما امیـدوار فـرج و گشایـش الهى باشید و از کمکهاى خـداونـد نـومید نگردید; همانا برتریـن اعمـال در نزد خـالق یکتـا انتظار فرج است.
انتظار در امتهاى گذشته
پیامبـران گذشته در میان امتهاى خـویـش از اصلاح اساسـى و اجراى عدالت همگانـى سخـن مـى گفتنـد و وعده ظهور مصلح بزرگ به پیروان خود مى دادند. آنها خود با تمام تـوان در ایـن راستا مى کوشیدند; قربانیان و شهداى فراوانى تقدیـم مى داشتند; در جهت اصلاح جـوامع گرفتاریهاى بسیار تحمل مى کردند; ولـى اصلاح فراگیر و جهان شمـول تحقق پیدا نکرد. ابراهیـم خلیل الرحمان(ع), بعد از طوفان نوح, به ارشـاد و تبلیغ پـرداخت تـا بسیارى از افـراد پـاک مجذوب وى گشتنـد و سـر تسلیـم فـرود آوردنـد. او با نمـرودیان درافتاد و رنجهاى بسیار تحمل کرد; ولى نمرود (حمـورابى), با منحرف ساختـن مردم, ساختـن بهشت و دوزخ و سوق دادن مردم به سوى مادیت, افکار شیطانى خـود را گسترش داد; در نهایت سد راه شد و عدالت عمـومـى تحقق پیـدا نکرد و باز آن وعده ابـراهیـم(ع) اجـرا نشـده باقـى ماند. موسى پیامبر(ع) با تلاش قـوم خـویـش را از دست فرعون نجات داد. ولى به پیروزى جهانى نرسید. عیسـى(ع) تلاش فراوان کرد; ولى در نهایت او را به دار آویختند تا فریاد عدالت خـواهـى اش خامـوش شـود و خـود به چپاول سرمایه هاى مادى و معنـوى مردم بپردازنـد.
البته خداوند سبحان عیسـى(ع) را از شر آنان محفـوظ داشت و براى روز دیگـر, که همان وقت ظهور است, به آسمان بـرد. او از آسمـان فرود مىآید و پشت سـر حضـرت مهدى قرار مى گیرد. قرآن مـى گـویـد:
(و قولهم انا قتلنا المسیح عیسى بـن مریم رسول الله و ما قتلوه و ما صلبوه و لکـن شبه لهم ... و ما قتلوه یقینا, بل رفعه الله الیه و کـان الله عزیزا حکیما) گفتـار[ دروغ] آنان که گفتنـد:
ما مسیح (عیسى بـن مریم) رسول خدا را کشتیم در صورتى که او را نکشتند و نه به دار آویختنـد; بلکه امر بـر آنان مشتبه گـردیـد ... به یقیـن, آنان عیسى(ع) را نکشتند; بلکه خداوند او را به سـوى خـود بالا برد; و پیـوسته خـداوند بر هر کارى مقتـدر است و اعمـالـش از روى حکمت. علامه طبـاطبـایـى, در تفسیـر آیه فـــوق مى نـویسد: در اینکه عیسـى بـن مریـم به هنگام ظهور مهدى(ع) فرود خـواهد آمـد و پشت سـر او نماز خـواهـد گزارد, احادیث و روایات بسیـارى, از طـریق اهل سنت و شیعه, از پیـامبـر و ائمه اهل بیت (علیهم السلام) نقل شده که یقیـنآور است و جایى براى تردید باقى نمى گذارد.
پـس انبیا و امتهاى پیشیـن در انتظار مصلحـى بزرگ و نجـات بخشـى جهانـى به سر مـى بردنـد تا زحمات پیامبران (علیهم السلام) را به ثمر رساند و آن امرى حتمى است.
انواع انتظار
باید اذعان کرد که بشر, بر اساس طبیعت خویـش, در پى تحقق عدالت عمـومـى است تـا همه گـروههاى جـامعه از ستمگـرى و استبــداد و محرومیت خویـش و دیگران رها گردند. جهت تحقق ایـن وعده الهى دو گونه انتظار دیده مى شود:
الف) انتظار مخرب
بعضـى از افـراد جامعه چنیـن مـى اندیشنـد که بایـد دست روى دست گذارند و براى نابـودى ستـم و استبداد هیچ فعالیتى انجام ندهند و خطرى را به جان نخرند; زیرا تحول و دگرگونى جامعه یا نابـودى افـراد فـاسـد, بـر عهده دیگـران است. آنان بـایـد چشـم انتظار بنشیننـد تـا قـدرتـى غیبـى همه چیز را دگـرگـون کنــد و زمینه بهره بـردارى از نعمتهاى الهى را بـراى آنان فـراهـم سازد. ایـن گـونه انتظار را انتظار مخرب مى نامند; زیرا زمینه را براى فساد بیشتر تبهکاران و مفسـدان فراهـم مـى سازد و بـى تردید استکبار و مکتبهاى الحـاد و مـادى همـواره مبلغ و نـاشـر آن بـوده انـــد.
متـاءسفانه گاه ایـن طـرز فکـر نادرست به حسـاب بـاورهاى دینـى گذاشته مـى شـود. در ایـن نـوع انتظار, گناه هـم فـال است و هـم تماشا; هم لذت و کامجـویى است و هـم کمک به انقلاب مقدس نهایـى; زیرا اینان فکر مـى کننـد تا فساد همه جا را فـرا نگیرد آن مصلح قیام نمى کند.
در ره دوست به هـر حیله رهـى باید کرد
طـاعت از دست نیـایـد گنهى بـایـد کرد
اینان هر حـرکت اصلاح طلبانه اى را محکـوم به شکست مـى داننـد و به هیچ تحـول و حرکتـى کمک نمـى کننـد و به همه حرکتها با بـدبینـى مى نگرند. ایـن نوع برداشت از انتظار و مهدویت, جز تعطیلى احکام و حـدود الهى و گسترش فساد به وسیله مستکبران دستاوردى نـدارد.
ب) انتظار سازنده و پویا
سازندگـى و پـویایى جهت بهتر زیستـن از آرمانهاى جـوامع اسلامـى است. در مکتب ارزشمنـد اسلام, آن که دو روزش مسـاوى بـاشـد و در مقایسه به گذشته خـود رشـد و تکاملـى نـداشته بـاشـد, مغبـون و زیانکار شمرده شـده است; و آن کـس که امـروزش از دیـروز بـدتـر باشد, ملعون و طرد شده است.
علاوه بر ایـن, معصـومان پاک گفته اند; آن که پرونـده عملـش چنان باشـد که آینده خـود را از گذشته بهتـر نبینـد, مرگ بـرایـش از زنـدگـى سزاوارتـر و بهتـر است. منتظران واقعى, چنانچه در زمان غیبت به فرمان رهبران راستیـن خـود گـوش فرا دهند, باید از هیچ تلاشـى در راستاى اصلاح جامعه کـوتاهى نکنند, بلکه هر خطرى را به جان بخرند تا صلاح و سعادت تحقق یابـد و زمینه ظهور آن نجات بخـش فراهـم گردد. در انتظار سازنده چنانچه مـومنان تلاشى پـى گیر در اصلاح جامعه نداشته باشند و با زشتیها و منکـرات مبارزه نکننـد, منتظر شمرده نمى شوند. در ایـن نوع انتظار, جامعه آمادگى ویژه اى دارد; در هر حال خـود را در خـدمت مصلحـى بزرگ مـى بیند و آماده است با تلاش صادقانه جامعه بشـرى را متحـول کنـد و با رهبـرى آن نجات بخـش, عدل و انصاف را بر سرنوشت همه انسانها حاکـم گرداند.
مفضل بـن عمر, که از شاگردان امام صادق(ع) بود, مى گوید: خدمت آن حضرت بودیم, سخـن از انتظار و آمادگى و پذیرش نجات بخش الهى, که از فرزنـدان رسـول خـدا(ص) است, به میان آمـد; آن حضرت فرمـود: من مات منتظرا لهذا الامـر کان کمـن کان مع القائم فـى فسطاطه لا بل کـان بمنزله الضـارب بیـن یـدى رسـول الله(ص) بـالسیف.
آن که در انتظار فـرج به سـر بـرد و با حال آمادگـى بـراى ظهور قـائم و مصلح کل از دنیـا رود وضعیت او مـاننـد کسـى است که در خیمه فرماندهى آن نجات بخـش جهت اصلاح جامعه به سر مـى برد و گـوش به فرمان است.
سپـس امام صادق(ع) فرمـود: بلکه بالاتر, او هماننـد کسـى است که شمشیر در دست دارد و در راه خدا در رکاب رسـول خدا(ص) جهت اصلاح جـامعه و نشـر اسلام حقیقـى جهاد مـى کند.
مصلح بزرگ در کتابهاى آسمانى
ظهور مهدى مـوعود(ع) از نعمتهاى بزرگ الهى است که خـداونــد به وسیله آن بـر مـردم و مستضعفـان جهان منت گذاشته و اراده کـرده آنان را سرورى و آقایى دهد.
قرآن مى گویدم (و لقد کتبنا فى الزبـور مـن بعد الذکر اءن الارض یـرثها عبـادى الصالحـون) و ما, بعد از تـورات, در زبـور داود نوشتیم[ در کتابهاى انبیا گذشته وعده دادیـم]که بندگان نیکوکار مـن زمیـن را به ارث مـى بـرنـد و در آن حکـومت خـواهنـد کــرد.
در کتابهاى تفسیـرى آمـده است: ایـن وعده الهى, در همه کتابهاى آسمانى است و مراد از (صالحیـن) قائم آل محمد, مهدى موعود(ع) و یاران اویند.
علامه مجلسـى(ره) در بحارالانـوار تـوضیح مى دهد: بعد از اینکه در همه کتابهاى آسمانى پیامبران وعده خود را نوشتیـم, در قرآن نیز وعده خـویـش را تکرار کردیـم. سپـس مى نویسد: مقصـود از (ذکر) تـورات است و بعضـى از مفسـران بـر ایـن بـاورنـد که مــراد از (زبـور) همه کتابهاى آسمانى است. در کتاب انجیل و تـورات, در موارد مختلف از ظهور مصلح بزرگ سخـن به میان آمده است که اشاره به نمـونه هایى از آن سـودمند مـى نماید: الف) در عهد جدید چنیـن مى خوانیم:
(او پسرى خواهد زایید که نامـش را (یسوع) (عیسى) مى گذارد. آن فرزند امت خـویـش را از گناهانشان رهایـى مـى بخشـد.) ب) در انجیل یوحنا چنین آمده است:
(زیـرا در حقیقت شنیـده ایـم که او (مسیح) نجـات دهنه عالـــم است.) ج) در انجیل لـوقا, به صـورت عمـوم در بـاره نجات بخـش و انتظار آن, چنیـن مى نویسد: (پـس خـود را حفظ کنید, مبادا دلها از پرخورى و مستى و اندیشه هاى دنیوى سنگیـن گردد.) (و آن روز ناگهان بر شما آید, زیرا مثل دامى بر جمیع سکنه تمام روى زمیـن خـواهـد آمـد.) (پـس در هـر وقت دعا کـرده و بیدار باشیـد تا شایسته آن شـوید که از جمیع این چیزهایـى که در زمیـن به وقـوع خـواهد پیوست نجات یابید و در حضـور پسران ایشان بایستید.) د) در عهد قـدیـم (تـورات) راجع به امنیت کامل براى همه مـوجـودات آمده است:
(در آن روز به جهت ایشـان بـا حیـوانات صحـرا و مـرغان هـوا و حشـرات زمین عهد خـواهـم بست و کمان و شمشیر و جنگ را از زمیـن خواهـم شکست و ایشان را به امنیت خـواهـم رسانیـد و بعد خـواب, همـراه بـا آرامـش خـواهنـد کـرد.) هـ) و نیز در بـاره نجــات مستضعفـان و ظهور مصلح بزرگ آمـده است:
(هـر که تا انتها صبر کنـد, نجات یابـد.) (زیرا شما را صبـر لازم است تا اراده خـداى را به جاى آورده و وعده او را بیابید) (زیرا بعد از اندک زمانى آن آینده خواهد آمد و تاءخیر نخـواهد داشت.)
